قیام پانزده خرداد، نقطه‌عطف و تعیین‌کننده مسیر پیروزی انقلاب اسلامی ایران بود
قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲، نقطه‌عطفی تعیین‌کننده در مسیر پیروزی انقلاب اسلامی ایران بود که تأثیرات عمیق و چندجانبه‌ای بر روند مبارزات مردم گذاشت: 1. خطرپذیری و رهبری امام خمینی(ره): این قیام، نخستین جنبش گسترده‌ای بود که به صراحت و با شجاعت تمام، رهبری امام خمینی(ره) را به نمایش گذاشت. موضع‌گیری قاطع ایشان در مقابل کاپیتولاسیون و سیاست‌های حکومت پهلوی، ایشان را به نماد مقاومت و مرجع بی‌بدیل مبارزه تبدیل کرد. بازداشت امام در پانزده خرداد، خود جرقه قیام بود.
2. مردمی بودن و گستردگی: برخلاف حرکت‌های پیشین که عمدتاً محدود به گروه‌های خاصی بود، قیام پانزده خرداد با حضور گسترده و خودجوش اقشار مختلف مردم (بازاریان، روحانیون، دانشجویان، کارگران و مردم عادی) در شهرهای مهمی چون تهران، قم و ورامین، نشان داد که اعتراض به حکومت پهلوی ریشه در توده‌ها دارد و ماهیتی کاملاً مردمی یافته است.
3. شکستن ترس و تقدس‌زدایی از حکومت: سرکوب خونین قیام توسط رژیم (با کشته‌ها و مجروحان بسیار)، به جای خاموش کردن اعتراض، پرده از چهره خشن و وابسته حکومت پهلوی برداشت. شهادت مردم بی‌گناه در این روز، ترس از حکومت را در دل مردم شکست و مشروعیت آن را به شدت مخدوش کرد. مفهوم "شهادت" به عنوان ارزشی انقلابی تقویت شد.
4. ایده‌پردازی انقلابی و شعارهای بنیادین: شعارهای این قیام، به ویژه "مرگ بر شاه" و "درود بر خمینی"، برای نخستین بار به صراحت خواستار سقوط نظام سلطنتی شدند و حول محور اسلام و رهبری مذهبی شکل گرفتند. این شعارها بعدها به نمادهای اصلی انقلاب تبدیل شدند.
5. پایه‌گذاری نهضت اسلامی: قیام ۱۵ خرداد به وضوح نشان داد که اسلام و رهبری روحانیت، نیروی محرک اصلی و هویت‌بخش مبارزه با استبداد و استعمار است. این قیام، جنبشی با ماهیت دینی را بنیان نهاد که متفاوت از جنبش‌های چپ یا ملی‌گرای پیشین بود.
6. آماده‌سازی بستر انقلاب: این رویداد، تجربه عملی مبارزه، شبکه‌های ارتباطی میان نیروهای انقلابی و روحانیون، و اعتماد به نفس لازم را در مردم ایجاد کرد. آموزه‌های مقاومت و شهادت‌طلبی آن، الهام‌بخش نسل‌های بعدی در طول ۱۵ سال بعد شد و پایه‌های سازمانی و ایدئولوژیک انقلاب بزرگ ۱۳۵۷ را پی‌ریزی کرد.
قیام پانزده خرداد با رهبری بی‌بدیل امام خمینی(ره)، ماهیت مردمی و اسلامی، شکستن سد ترس، ارائه شعارهای انقلابی و تقدس‌زدایی از حکومت پهلوی، نه تنها یک اعتراض، بلکه "انفجار خشم مقدس" ملتی بود که سرآغاز یک نهضت همه‌جانبه شد. این قیام، بنیان‌های فکری، رهبری و روحی لازم برای انقلاب اسلامی را تثبیت کرد و مسیر را برای پیروزی نهایی هموار ساخت. خون‌های ریخته شده در این روز، به‌عنوان چراغ راه ادامه مبارزه تا سال ۱۳۵۷ درخشید.
دکترباقرمحمدی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور زنجان
